Osiągnięcia cywilizacji starożytnej Grecji

Hania Demeszuk Termin: 2 Grudnia Kryterium A

Wpływ starożytnej cywilizacji greckiej na dzieje ludzkości

Architektura, rzeźba, malarstwo

Charakterystyczne style architektoniczne rozwinięte przez starożytnych Greków do dziś wyznaczają standardy estetyki. Przejęte przez starożytny Rzym, poprzez style neoklasycystyczne pozostają chętnie wykorzystywane przez architektów.

Literatura i mitologia

Poematy Homera i Hezjoda uznawane są za najstarsze dzieła epiki europejskiej i na trwałe ustaliły kanon dzieła epickiego. Za twórców liryki uznaje się grecką poetkę Safonę oraz Pindara, twórcę liryki chóralnej. Ezop jest jednym z najstarszych znanych bajkopisarzy. Dla literatury greckiej, szczególne znaczenie miał teatr, sztuka niezwykle ceniona ze względu na jej znaczenie dla kultu religijnego i obrzędowości. Ajschylos, autor trylogii Oresteja, udoskonalił teatr i odciął go od pierwotnej, bardzo obrzędowej formy. Reforma Ajschylosa polegała na wprowadzeniu drugiego aktora dla tworzenia lepszego efektu dramatycznego. Teatr starogrecki cechował się też bardzo ważną rolą chóru, który przedstawiał akcję oraz komentował zdarzenia. Literatura starogrecka zapoczątkowała tez inne gatunki literackie, jak esej, studium. W czasach starożytnych powstały pierwsze opracowania historyczne, których autorami byli Herodot i Tukidydes.

Starogrecka mitologia, choć była częścią politeistycznej religii, wywarła kolosalny wpływ na kulturę europejską i przetrwała do dziś jako źródło inspiracji, tropów i archetypicznych historii. Panteon greckich bogów, choć od dawna zatracił charakter sakralny, jest do dziś żywy jako podwalina dla klasycznej epiki.

Filozofia i nauka

Dorobek starożytnej Grecji w dziedzinie nauki jest nie do przecenienia. Znajomość greckich tekstów wywierała niezwykle ważny wpływ na naukowców i myślicieli wszystkich okresów. Najważniejszymi myślicielami starogreckimi, na których do dziś powołują się nowe myśli filozoficzne, byli Arystoteles, Sokrates i Platon.

Dla historii, szczególną wagę posiadają typologie państwa opracowane przez Arystotelesa oraz teorie państwa Platona. W medycynie, do dziś obowiązuje kodeks etyczny opracowany przez Hipokratesa - przysięga hipokratesowa, którą do dziś składają wszyscy lekarze. Starożytni Grecy położyli też podwaliny pod anatomię i farmaceutykę.

Także to starożytni Grecy zapoczątkowali naukę w obszarze Morza Śródziemnego. Tales z Miletu, jako pierwszy nie doszukiwał się przyczyny rzeczy w nadnaturalnych właściwościach przyrody, a usiłował opisywać ją za pomocą odtwarzania jej praw. Matematyka została rozwinięta przez Pitagorasa, algebra została opracowana przez innego myśliciela - Diofanta Aleksandryjskiego. Tymczasem Euklides odpowiada za opracowanie podstaw geometrii. Do rozwoju matematyki przyczynił się tez Archimedes, uważany za tego, który jako pierwszy obliczył wartość liczby "pi". Nauki geograficzne zostały zapoczątkowane i rozwinięte przez Erastotenesa. Filozofowie greccy rozwinęli też astronomię. Arystarch z Samos jako pierwszy przedstawił teorię heliocentrycznego modelu układu słonecznego, tymczasem geocentryczna koncepcja Ptolemeusza przeważyła i to ona, choć niewłaściwa, zdominowała wyobraźnię naukowców do czasów Kopernika i Galileusza.

Sport

Nie do przecenienia jest też wpływ starożytnej Grecji dla rozwoju sportu. To starożytni Grecy wymyślili przecież olimpiadę, igrzyska sportowe, w której udział brali przedstawiciele wszystkich polis. Olimpiada właściwie oznacza czas jaki upływa pomiędzy poszczególnymi igrzyskami, co istotne, pomiar lat zgodnie z mijającymi olimpiadami świadczy o wadze sportu dla starożytnych Greków. Początek kalendarza greckiego wyznaczały najstarsze igrzyska. Igrzyska były wydarzeniem politycznym, zakazane było prowadzenie działań wojennych w trakcie ich trwania. Miały też wymiar religijny. Pierwsze igrzyska olimpijskie miały mieć miejsce w 776 roku na stadionie olimpijskim w Olimpii. Do dziś przetrwały takie dyscypliny olimpijskie, jak boks, zapasy, skok wzwyż, rzut oszczepem, rzut dyskiem.

Zachowanie dorobku starogreckiego

Dorobek kultury starożytnej Grecji przetrwał do naszych czasów dzięki przekazaniu dzieł i pamięci o nich przez kolejne pokolenia i kultury. Kultura starożytnej Grecji wywarła bezpośredni znaczny wpływ na kulturę starożytnego Rzymu, który przejął grecką mitologię, poczucie piękna i estetyki.

W Rzymie zachowano też starogrecką teorię architektury, znacznie ją wzbogacając. Starożytny Rzym uzupełnił dorobek grecki - podstawy współczesnego prawa narodziły się w Rzymie, a nie w Grecji, choć to z tej ostatniej pochodzi teoria typologii państwa i demokracji. W okresie średniowiecza, dorobek starożytnej kultury greckiej pozostał żywy dzięki chrześcijaństwu i islamowi. Chrześcijanie zamieszkujący Afrykę Północną, w tym chrześcijańscy filozofowie, tacy jak Augustyn, przyczynili się do przekazania dorobku starożytnej Grecji poprzez zapożyczenia, tłumaczenia i komentarze.

W średniowieczu kulturę antyku odkryto w Cesarstwie Franków Karola Wielkiego, podczas tak zwanego renesansu karolińskiego, który szczególnie silnie naznaczył się w w Irlandii. Podczas złotego wieku islamu filozofowie muzułmańscy udoskonalili wiele elementów filozofii i nauki starożytnej Grecji, w tym arytmetykę, wzbogacając ją o cyfry arabskie, zapożyczone z Indii. Wreszcie, dla nowożytności kulturę starożytnej Grecji odkryło odrodzenie, będące punktem odniesienia dla wszystkich kolejnych okresów rozwoju filozofii i nauki.

• Igrzyska olimpijskie

Igrzyska odbywały się na cześć wszystkich bogów. Największe i najsłynniejsze odbywały się na cześć Zeusa, co cztery lata w Olimpii. Pierwsze odbyły się 776 r. p.n.e. W czasie trwania igrzysk w całej Grecji obowiązywał pokój. Starożytne Olimpiady zakończyły się w 395 r. n.e.

W 1896 r. Francuz baron Pierre de Coubertin zorganizował I nowożytne igrzyska w Atenach. Od tego czasu, co cztery lata sportowcy z całego świata spotykają się na olimpiadzie. Wyjątek stanowił okres I i II wojny światowej. Mimo wielu różnic pomiędzy igrzyskami starożytnymi, a współczesnymi są one ich kontynuacją. Symbolem tego jest znicz olimpijski, który zapala się od ognia przyniesionego przez sztafetę z Olimpii.

• Rzeźba

Wraz z rozwojem ludności i zwracaniem uwagi na rzeczy piękne, dokonywał się rozwój i doskonalenie rzeźby. Artyści klasycyzmu tworzyli postacie dynamiczne, ważne były szczegóły ubioru i harmonia ludzkiego ciała. Rzeźba tego okresu ukształtowała późniejszy kanon piękna. I chociaż wiele z nich nie przetrwało, a te co przetrwały są silnie zniszczone, bądź przetrwały ich wierne rzymskie kopie, to chyba nie ma człowieka, na którym by one nie wywierały ogromnego wrażenia.

• Porządek dorycki, joński i koryncki

Najstarszy jest porządek dorycki, który powstał w VII wieku p.n.e. i występował głównie w Grecji i koloniach zachodnich, na przykład na Sycylii i w południowej Italii. Kolumna dorycka charakteryzowała się wybrzuszonym i żłobkowanym trzonem, pozbawiona była bazy, jej głowica miała prostą formę geometryczną. Około stu lat później na wyspach Morza Egejskiego wykształcił się bardziej dekoracyjny porządek- joński. Jego charakterystycznymi cechami były woluty (ślimacznice) na głowicach oraz akroteria.

Kolumny jońskie różniły się od doryckich tym, że były smuklejsze i posiadały profilowaną bazę.

Kolejny porządek - koryncki powstał w Atenach w V wieku p.n.e. Kolumny korynckie były najbardziej smukłe i charakteryzowały się bogato zdobionymi kapitelami. Ważną ozdobą korynckich głowic były liście akantu, rośliny rosnącej w krajach basenu morza śródziemnego.

• Architektura

Architektura starożytnej Grecji to przede wszystkim liczne świątynie budowane na cześć różnych bóstw. Mimo, że świątynie były rozległe i okazałe to jednak, Celli, czyli pomieszczenia kultowe były bardzo wąskie. Uzasadniano to tym, że świątynia spełniała rolę domu bóstwa, a nie jak w chrześcijaństwie miejsca, w którym gromadzili się wierni, aby uczestniczyć w nabożeństwie. Klasyczne świątynie starożytnej Grecji budowano zgodnie z wiarą, że pewne kształty i proporcje są miłe bogom. Istnieją trzy główne antyczne porządki architektoniczne, które różnią się ornamentyką i proporcjami kolumn, a której konstrukcje opierają się na głowicach. Wspaniałość greckiej architektury nie polega na wysokim poziomie techniki, lecz na genialnym wyczuciu proporcji oraz wyostrzonej świadomości perspektywy. Przykładem może być zwyczaj pogrubiania środkowych części kolumn po to, by oglądane z pewnej odległości nie sprawiały wrażenia wklęsłych. 

• Demokracja ateńska

Sama nazwa pochodzi od demos - lud i kratos - władza, czyli dosłownie ludowładztwo. Oprócz całego mnóstwa drobniejszych zmian, opierała się ona głównie na możliwości udziału w zarządzaniu państwem wszystkich pełnoprawnych obywateli, którzy ukończyli 20 rok życia. Demokracja ateńska miała również słabe strony, choćby ograniczoną możliwość udziału w Zgromadzeniach Ludowych obywateli mieszkających poza Atenami. Chłopi, szczególnie w okresie prac rolnych nie brali udziału w głosowaniu, ze względu na odległość, jaką musieliby przebyć, żeby oddać głos. Rozwiązaniem tego problemu było oczywiście delegowanie z każdej wioski przedstawiciela, który by zadbał o ich interesy. Krytykowano także czas podejmowanych decyzji, co w tamtych, burzliwych czasach miało ogromne znaczenie. W wypadku zagrożenia państwa, mimo urzędu strategów, najważniejsze rozstrzygnięcia musiały jednak zapadać na Zgromadzeniu.

Jednym z plusów demokracji ateńskiej było też to, że urząd archonty i jego ośmiu pomocników trwał rok i choć możliwe było przedłużenie trwania rządów o następną kadencję, to w wypadku jakichkolwiek nieprawidłowości następowała szybka wymiana rządu. Jednak największą zaletą demokratyzacji polis była powszechna możliwość udziału w życiu politycznym wszystkich wolnych obywateli. Niewątpliwie, takie nastawienie obyczajowości ogromnie sprzyjało poszerzaniu horyzontów przez obywateli Ateńskich, horyzontów kulturowych, religijnych i intelektualnych.

 Ateńczycy wprowadzili ostracyzm (grec.ostralion-skorupa), czyli sądy skorupkowe. Było to głosowanie, za pomocą którego wydalano z kraju obywatela zagrażającego demokracji-pisano na glinianej skorupce jego nazwisko.

• Teatr i literatura

Teatr grecki narodził się z przedstawień religijnych na cześć boga Dionizosa, organizowanych w czasie świąt zwanych Dionizjami. Pierwotnie podczas Dionizji występował chór satyrów pod przewodnictwem koryfeusza, który intonował pieśń wykonywaną następnie przez śpiewaków. Z czasem koryfeusz wyodrębnił się i zaczął prowadzić dialog z chórem, pełniąc rolę aktora. Dionizja dzieliły się na te organizowane w miastach i wsiach. Wielkie Dionizja (miasta) były organizowane w marcu, a wystawianymi sztukami były tragedie. Małe Dionizja (wsie) odbywały się we wrześniu z najwspanialszymi komediami na scenie. Sztuki prezentowano w formie zawodów przedstawień, czyli agony. Do współzawodnictwa stawało zwykle trzech dramatopisarzy. Każdy z nich miał jeden dzień na przedstawienie swojej tetralogii, czyli zestawu czterech dramatów, w skład, którego wchodziły trzy tragedie i jedna komedia.

Poszczególni dramatopisarze greccy nie tylko pisali sztuki, ale również mieli zasługi w rozwijaniu formy przedstawień. Tespis w VI w. p.n.e. wprowadził pierwszego aktora i zbudował skene. Ajschylos na przełomie VI i V w. p.n.e. wprowadził drugiego aktora, zastosował prolog, opisy i opowiadania. W V w. p.n.e. Sofokles wprowadził trzeciego aktora, zwiększył obsadę chóru i jednocześnie zmniejszył jego rolę w akcji na rzecz przodownika chóru. Zerwał też z tematycznym związkiem poszczególnych części tetralogii. Również w V w. p.n.e. Eurypides zastosował monolog przedstawiający psychiczne przeżycia bohatera, a także wprowadził postaci kobiece. Sztuki greckie wystawiano zwykle pod gołym niebem. Teatr składał się z kilku części. Theatron był półkolistym miejscem, gdzie zasiadali widzowie. Kolejne rzędy widowni znajdowały się coraz wyżej. Na środku teatru znajdował się okrągły plac nazywany orchestra, na którym występował chór. Po jego bokach umieszczone były wejścia dla chóru - parodos. Przed orchestrą znajdował się proskenion, czyli podłużne podwyższenie, na którym występowali aktorzy. Za proskenion umieszczone było skene - budynek, który zasłaniał kulisy i pełnił rolę scenografii.

• Filozofia

Od wieków ludzie szukali odpowiedzi na pytania: jak żyć? Co to jest życie?

W VI wieku p.n.e. w Grecji pojawili się myśliciele, którzy - jako pierwsi w dziejach ludzkości - próbowali odpowiedzieć na te pytania bez odwołania do religii, jedynie posługując się drogą racjonalnego rozumowania. Najstarszy z greckich filozofów - Tales z Miletu, starał się odszukać podstawowy pierwiastek, od którego pochodzą wszystkie inne, i uznał wodę za źródło życia. Heraklit z Efezu, którego nauka, podkreślająca sprzeczności i zmienność zjawisk i pojęć, wywarła wielki wpływ na późniejszych myślicieli. U najdawniejszych filozofów greckich najważniejsze są nie tyle ich konkretne poglądy, ile samo postawienie pewnych problemów.